Ομιλία Νίκου Ματσόπουλου - Δωδώνη 25 Ιουλίου 2012

Το Αρχαίο Θέατρο της Δωδώνης υπήρξε πόλος έλξης για τη μεγάλη προσέλευση του κοινού, αλλά και για τους ερασιτέχνες αστρονόμους στην εκδήλωση της 25ης Ιουλίου. Για πρώτη φορά σε βραδιά κοινού στήσαμε εννέα τηλεσκόπια.

Στην ομιλία του, ο αστρονόμος του Αστεροσκοπείου Αθηνών Νίκος Ματσόπουλος παρατήρησε ότι βρέθηκε σε ένα χώρο “με ιδιαίτερη ιστορία και με ιδιαίτερες μνήμες να μιλήσω για αυτά που αγάπησα όλη μου τη ζωή τα αστέρια.  (…)

Μετά, το ταξίδι στο σύμπαν θα το κάνουμε με δύο σύγχρονα μέσα: το ένα είναι μία βιντεοταινία η οποία θα σας κάνει μια γύρα στο σύμπαν για να πάρετε μία εικόνα για το τι υπάρχει πάνω από το κεφάλι μας όσοι δεν την έχετε,

και στο τέλος βεβαίως οι πολυάριθμοι ερασιτέχνες αστρονόμοι με τα τηλεσκόπιά τους, θα σας δείξουνε κάποια ουράνια αντικείμενα έτσι ώστε να έχετε μία άμεση βιωματική εμπειρία με τον έναστρο ουρανό”

Ολόκληρη η ομιλία του Νίκου Ματσόπουλου στα παρακάτω video (έχω χάσει μερικά sec στην αρχή)

video 1/2

video 2/2

Ακολουθούν αποσπάσματα από την ομιλία:

“Αυτό που ονομάζουμε επιστήμη είναι η προσπάθεια και η προσέγγιση που κάνει το ανθρώπινο είδος να δώσει αντικειμενικότητα στη γνώση του, αντικειμενικότητα στο κοσμοείδωλο με το οποίο ερμηνεύει τον κόσμο. Και για να την επιτύχουμε αυτή την αντικειμενικότητα έχουμε δυστυχώς μόνο ένα τρόπο. Αντί να καθόμαστε και να παρατηρούμε τα φαινόμενα με τις αισθήσεις μας οι οποίες δεν είναι αξιόπιστες και απατούν(…), τι κάνουμε, καταργούμε τις αισθήσεις και τις αντικαθιστούμε με μηχανήματα τα οποία μας επιτρέπουν να μετρούμε τα φυσικά φαινόμενα και παίρνοντας αυτές τις μετρήσεις προσπαθούμε να τις αναλύσουμε για να καταλάβουμε το πώς και το γιατί.

Αυτή η προσέγγιση ξεκίνησε από την αρχαία Ελλάδα. Γιατί οι αρχαίοι έλληνες μετρήσανε με εξαιρετική ακρίβεια τα φυσικά φαινόμενα και μέσα από τις μετρήσεις τους για πρώτη φορά στην ιστορία μας, στην ιστορία του ανθρωπίνου είδους, προσπαθήσανε να δώσουν ορθολογική ερμηνεία και όχι μυθολογική, θεολογική ή μαγική ερμηνεία. Η σύγχρονη λοιπόν επιστήμη κάνει ακριβώς αυτή τη δουλειά, παρατηρεί τη φύση, επεξεργάζεται τις παρατηρήσεις και προσπαθεί να καταλάβει τι γίνεται. (…)

Είναι κατά την άποψή μου μέγα λάθος να ζει κανείς τη ζωή του αγνοώντας τα επιστημονικά δεδομένα. Για τον εξής απλούστατο λόγο. Στην καθημερινή μας ζωή αναγκαζόμαστε συνεχώς να παίρνουμε αποφάσεις και να πληρώνουμε το κόστος σε θέματα που άπτονται της επιστήμης. Π.χ. να χρησιμοποιώ το κινητό μου και κατά πόσο; να αγοράσω ένα οικόπεδο και να φτιάξω ένα σπίτι κάτω από καλώδια υψηλής τάσεως της ΔΕΗ; να βάλω φωτοβολταϊκά στην ταράτσα του σπιτιού μου, συμφέρει, η τεχνολογία είναι ώριμη; ή εν πάση περιπτώσει να πάω στην αστρολόγο και να ακουμπήσω τον οβολό μου για να μου πει αν είναι ο πλανήτης Άρης εκεί θα γίνω ωραίος και έξυπνος ή αν είναι σε εκείνο το σημείο του ουρανού θα γίνω άσχημος και βλάκας; ή να αγοράσω μία από αυτές τις περιβόητες συσκευές που βάζουν όζον στο νερό και το κάνουν καθαρότερο και υγιεινότερο και θα εξασφαλίσουμε τη νεότητα και τη μακροζωία; Όποιος έχει πάει σχολείο ξέρει ότι το όζον είναι τοξικότατο αέριο, το τελευταίο πράγμα που θέλεις είναι να είναι στο νερό σου και να το καταπίνεις. (…)

Αυτά τα ερωτήματα πως θα τα απαντήσει κάποιος αν δεν ξέρει επιστήμη, ποιόν θα εμπιστευτεί; Τον ειδικό της τηλεοράσεως, και που τον ξέρετε τον ειδικό της τηλεοράσεως; (…)

Άρα δεν μπορείτε να ξέρετε αν αυτά που σας λέω είναι αλήθεια ή όχι. Αυτό λοιπόν που πρέπει να κάνει ο καθένας είναι να ακούει να συλλέγει τις πληροφορίες, ζούμε σε μια ελεύθερη κοινωνία, και να ψάχνει να βρει την αλήθεια η οποία δεν είναι κρυμμένη αρκεί να ξέρεις που να ψάξεις να τη βρεις. Σήμερα λοιπόν περισσότερο από κάθε άλλη φορά είναι απαραίτητο να έχουμε παιδεία περί την επιστήμη. Κοινωνίες απαίδευτες δεν προχωρούν. Και είναι προφανές από το παράδειγμα που θα σας δώσω. Πριν μερικά χρόνια ο τότε πρόεδρος των ΗΠΑ υπέκυψε σε πιέσεις φονταμενταλιστικών ομάδων και απαγόρεψε την έρευνα στα βλαστοκύτταρα όταν αυτή η έρευνα είναι ίσως η μοναδική ελπίδα που έχουμε να θεραπεύσουμε κάποτε τον καρκίνο. Μια τέτοια κοινωνία δεν μπορεί να προχωρήσει αγαπητοί φίλοι.

(… αποσπάσματα από το 2^ο video)

Κάθε χρόνο επενδύονται δισεκατομμύρια ευρώ έτσι ώστε να έχουμε στη διάθεσή μας γιγάντια τηλεσκόπια εξαιρετικής τεχνολογίας, ασύλληπτης τεχνολογίας, να έχουμε τηλεσκόπια σε τροχιά έξω από την ατμόσφαιρα της Γης, η οποία όπως είναι προφανές μας εμποδίζει να παρατηρήσουμε καθαρά και μακριά το σύμπαν, και να έχουμε και δεκάδες διαστημόπλοια σε άλλους πλανήτες με τα οποία τους εξερευνούμε. Ένα ερώτημα λοιπόν που τίθεται, και το προλαμβάνω γιατί κατά τη διάρκεια της παρατήρησης με το τηλεσκόπιο όπως καταλαβαίνετε θα πιάσουμε και την κουβέντα και θα πούμε πολλά πράγματα, είναι το εξής: γιατί το κάνουμε αυτό, τι κερδίζουμε; Κάποιοι θα λέγανε γιατί θέλουμε να μάθουμε. Τα σχολεία που μου έρχονται στο αστεροσκοπείο Πεντέλης, τα παιδάκια, όταν τους θέτω αυτό το ερώτημα μου λένε: κύριε, κύριε, κύριε για να μάθουμε. Γιατί τους λέω να μάθουμε, γιατί είμαστε περίεργοι θέλουμε να μαθαίνουμε λένε τα παιδάκια. Έρευνες που έγιναν όμως αγαπητοί φίλοι, φαντάζομαι οι περισσότεροι είστε γονείς, έδειξαν ότι μόλις το 3% του ενεργού πληθυσμού στον προηγμένο κόσμο, Ε.Ε. και Η.Π.Α.,  ενδιαφέρεται να ενημερώνεται στοιχειωδώς  για επιστημονικά ζητήματα. Άρα κάτι συμβαίνει από τα 10 μέχρι τα 18, κλείνουν οι διακόπτες του μυαλού και ο κόσμος αποβλακώνεται και αυτό πρέπει ν’ αλλάξει. (…)

Η έρευνα του σύμπαντος μας προσφέρει γνώση. (…) Την έχω αυτή τη γνώση για να τη μετουσιώσω σε κάτι χρήσιμο για την κοινωνία και το χρήσιμο είναι η τεχνολογία. Με ποια λογική, με τη λογική ότι πρώτα ανακαλύψαμε τον ηλεκτρισμό και μετά φτιάξαμε ηλεκτρικές συσκευές, πρώτα μάθαμε χημεία και μετά φτιάξαμε φάρμακα, με τη λογική ότι στα κινητά σας τηλέφωνα υπάρχει ένα ολοκληρωμένο κύκλωμα με το οποίο παίρνετε εικόνες, αλλά δεν ξέρετε ότι αυτή την τεχνολογία την φτιάξαν άνθρωποι σαν εμένα στην Αμερική στις αρχές της δεκαετίες του 1970 για να μπαίνει πάνω στα τηλεσκόπια και να έχουμε κατευθείαν ψηφιακή εικόνα στον υπολογιστή μας. Σήμερα είναι στο σπίτι μας ή στην τσέπη μας. Με τη λογική ότι η τεχνολογία που υπάρχει στο μικρό ρομποτάκι που βρίσκεται πάνω στον πλανήτη Άρη, που τον σκάβει για να βρει νερό, ζωή και τα συμπαρομαρτούντα, είναι η τεχνολογία που σε 15 με 20 χρόνια από τώρα θα είναι στα πλοία, τα αεροπλάνα, τα αυτοκίνητα, τα χειρουργεία, την κουζίνα μας, τα κομμωτήρια μας και θα αλλάξει τη ζωή μας.

Και μη μου πείτε ότι η τεχνολογία είναι κάτι κακό. (…) Πάρα πολλοί ισχυρίζονται ότι η μακαρίτισσα η γιαγιά μου στις Φραγκάδες πάνω στο Ζαγόρι ζούσε καλύτερα. Δεν ζούσε καλύτερα αγαπητοί φίλοι. Γιατί δούλευε από το πρωί μέχρι το βράδυ για τον επιούσιο, ενώ εμείς προσποιούμεθα ότι δουλεύουμε, μη γελιόμαστε τεμπέληδες είμαστε όλοι, μη ψάχνετε να βρείτε κανείς δεν δουλεύει όπως δουλεύαν οι παλιοί. Γιατί η μακαρίτισσα η γιαγιά μου αν έκοβε λίγο το πόδι της πάθαινε γάγγραινα και πέθαινε, ενώ εγώ πάω στο νοσοκομείο και με φτιάχνουνε. Γιατί η γιαγιά μου γέννησε δέκα παιδιά και της ζήσανε τρία, ενώ εγώ γέννησα μισό παιδί και είναι ένας λεβέντης μέχρι εκεί απάνω. Γιατί εγώ ο φουκαράς δημόσιος υπάλληλος με τον κομμένο μισθό σήμερα, είμαι πιο πλούσιος από τον βασιλιά του 19^ου αιώνα γιατί έχω τη δυνατότητα να πατήσω ένα κουμπί και να μιλήσω με τον αδελφό μου στην Αυστραλία, έχω τη δυνατότητα να μαθαίνω, έχω τη δυνατότητα να έχω υγιεινή και να έχω προσδόκιμο που ξεπερνάει τα 80 χρόνια ενώ πριν σαράντα χρόνια το προσδόκιμο ήταν στα 60 χρόνια. Και γιατί εν πάση περιπτώσει καβαλάω το αυτοκινητάκι μου και έρχομαι από την Αθήνα σε 6 ώρες στο χωριό μου, ενώ ο βασιλιάς τότε ήθελε μια βδομάδα με τη χρυσοποίκιλτη άμαξά του. Η τεχνολογία αγαπητοί μου φίλοι δεν είναι καλή και κακή, καλή και κακή χρήση μπορεί να έχει. Μια μορφωμένη επιστημονικά κοινωνία μπορεί να χρησιμοποιήσει τη δύναμη της επιστήμης επ’ ωφελεία της. Μια αγράμματη επιστημονικά κοινωνία εκτρέπει αυτή τη γνώση σε άλλους δρόμους οι οποίοι μπορεί να αποβούν επικίνδυνοι. (…)

Μελετώντας το σύμπαν έχουμε στα χέρια μας τον μοναδικό τρόπο να μάθουμε τι είμαστε εμείς οι άνθρωποι. Γατί ζούμε και δρούμε πάνω σε αυτό τον πλανήτη έχοντας τη θλιβερή ψευδαίσθηση ότι είμαστε το κέντρο του κόσμου και ότι όλα όσα υπάρχουν γύρω μας έχουν φτιαχθεί για μας. Προφανώς αυτό δεν είναι αλήθεια. Η αλήθεια της επιστήμης είναι κάπως διαφορετική, λέει ότι εμείς οι άνθρωποι ήμαστε ένα έμβιο είδος, ένα ζωντανό είδος που μαζί με άλλα 30 εκ. ζωντανά είδη, κατοικούμε σε ένα πάρα πολύ μικρό πλανήτη που τον ονομάζουμε Γη. Και αυτός ο μικρός πλανήτης τι κάνει, γυρίζει συνεχώς γύρω από ένα μέτριο αστέρι που το λέμε Ήλιο. Και ο Ήλιος είναι ένα αστέρι από τα 400 δισ. αστέρια που έχει ο γαλαξίας μας. Και σε αυτό που ονομάζουμε σύμπαν, δηλαδή αυτό που παρατηρούμε με τα τηλεσκόπια και όχι αυτό που κατ’ ανάγκη υπάρχει, μπορεί να υπάρχουν ακόμη και 1 τρισ. γαλαξίες.  (…)

Πάρτε ένα χαρτί και ένα μολύβι και κάντε τον πολλαπλασιασμό 400 δισ. επί 1 τρισ., χωρίς δυνάμεις του 10 όσοι ξέρεται απ’ αυτά τα πράγματα, σας θυμίζω ότι το δισεκατομμύριο έχει εννιά μηδενικά και το τρισεκατομμύριο δώδεκα, κατά τ’ άλλα ο πολλαπλασιασμός είναι πολύ απλός 1 επί 400 ίσον 400. Μετρήστε όμως σωστά τα μηδενικά, γράψτε τα στο χαρτί και κοιτάξτε αυτόν τον αριθμό. Και κοιτάζοντάς τον σκεφτείτε ότι αυτός ο ασύλληπτος αριθμός που δεν μπορείτε να τον διαβάσετε, μας λέει πόσα αστέρια, ήλιοι σαν τον ήλιο μας, υπάρχουν σε αυτό που εμείς ονομάζουμε σύμπαν. Και τότε σκεφτείτε ότι γύρω από ένα από αυτά τα αστέρια καθόμαστε και συζητάμε αυτά τα πράγματα. Και είμαι σίγουρος ότι θα συνειδητοποιήσετε ότι ούτε εμείς οι άνθρωποι, ούτε η Γη, ούτε το ηλιακό σύστημα ολόκληρο, έχουν κάποια ιδιαίτερη θέση και αξία στο γιγάντιο, ζωντανό και εξαιρετικά βίαιο σύμπαν. Ένα σύμπαν που αγνοεί την ύπαρξή μας. Και είμαι σίγουρος ότι θα συνειδητοποιήσετε ότι αν αύριο, μεθαύριο γίνει κάτι τρομερό και αφανιστούμε, ας πούμε ένας πυρηνικός πόλεμος, οι φίλοι μας οι εξωγήινοι αν υπάρχουν δεν θα χύσουν ένα δάκρυ για την ανθρωπότητα. Και ξέρετε γιατί, γιατί δεν θα πάρουν χαμπάρι τι έγινε εδώ πέρα. Με την ίδια λογική που δεν συνειδητοποιήσαμε και εμείς τα χιλιάδες ηλιακά συστήματα που αφανίστηκαν μέσα σε βίαιες διαδικασίες όση ώρα σας μιλάω σ’ αυτό το χώρο. Το έχετε σκεφτεί ποτέ έτσι; Πέρασαν ας πούμε 20 λεπτά, χίλια ηλιακά συστήματα στο σύμπαν χάθηκαν, ηλιακά συστήματα που μπορεί να έχουν πλανήτες με όντα που αγωνιούν, φωνάζουν βοήθεια χάνονται, και εμείς τι κάνουμε, ασχολούμαστε με το αν σφύριξε ο διαιτητής το πέναλτι την προηγούμενη Κυριακή.

Θεωρώ λοιπόν ότι αυτή η ελάχιστη γνώση η οποία κατά ένα περίεργο και μυστηριώδη και θαυμαστό ελληνικό τρόπο είναι έξω από το εκπαιδευτικό σύστημα, ποια γνώση, του πόσο μεγάλο είναι το σύμπαν και πόσο μικρός είναι ο άνθρωπος μέσα σ’ αυτό, είναι χρήσιμη γνώση. Γιατί θέλω να πιστεύω ότι όποιος έχει αυτή τη γνώση έχει την ικανότητα να επαναδιαπραγματευτεί τις αξίες της ζωής έτσι ώστε να κρατήσει το χρήσιμο στη ζωή του και να πετάξει στα σκουπίδια το άχρηστο. Το τι είναι χρήσιμο βέβαια και το τι είναι άχρηστο δεν θα τολμήσω να σας το υποδείξω. Όλοι μας όμως θα είμαστε ευτυχείς αν φεύγοντας από εδώ σήμερα το βράδυ πιο αργά, θυμάστε ότι ζούμε σε κάτι τρομερό που ξεπερνάει την ανθρώπινη φαντασία, και εμείς είμαστε μικροί, αδύναμοι, τιποτένιοι, αναλώσιμοι μέσα σ’ αυτό το μεγαλείο. Κι αν υπάρχει κάτι για το οποίο μπορεί να είμαστε υπερήφανοι είναι μόνο το γεγονός ότι έχουμε την ικανότητα να θέτουμε ερωτήματα και να ψάχνουμε να βρούμε τις απαντήσεις. Είναι μόνο το γεγονός ότι έχουμε την ικανότητα να μαθαίνουμε. Υπ’ αυτή την έννοια αυτό που λέγεται επιστήμη αγαπητοί φίλοι είναι ένα μεγάλο ταξίδι, είναι η μεγάλη περιπέτεια του ανθρώπου. Μια περιπέτεια που γίνεται μες το μυαλό μας, μια περιπέτεια που κατά την άποψή μου αξίζει τον κόπο. Σας καλώ λοιπόν να μπείτε στην περιπέτεια κι αν δεν τα καταφέρετε βοηθήστε τους νεότερους να μπουν στην περιπέτεια.”